مقدمه

چاقی مرحله ای است که در اثر آن، انرژی ذخیره ای در بدن پستانداران (از جمله انسان) که معمولاً به شکل بافت چربی است بسیار زیاد می شود، به طوری که منجر به خطرات زیادی برای سلامتی می گردد. معمولاً چاقی بین حیوانات وحشی نادر است، اما حیوانات اهلی و حیواناتی که در خانه از آنها نگهداری می شود، دچار چاقی می شوند. این امر معمولاً به دلیل دادن غذای بیش از اندازه به آنها و نداشتن تحرک کافی حیوان اتفاق می افتد.

تعریف چاقی

معمولاً زمانی که وزن بدن با توجه به جنس و سن، با قد تناسب نداشته باشد به اصطلاح می گویند که چنین فردی چاق است. در جدول زیر تناسب وزن با توجه به جنس، قد و سن آمده است:

علل چاقی

علل سببی

چاقی می تواند یک علت و یا ترکیبی از چند علت داشته باشد:
ـ استعداد ژنتیکی
ـ داشتن رژیم غذایی سرشار از انرژی
ـ ورزش کم و داشتن تحرک کم
ـ بیماری هایی که خود سبب چاقی می شوند (همچون کم کاری تیروئید)
ـ ناهنجاری های خوردن (از جمله پرخوری)
ـ فشارهای ذهنی

اگر چه توضیح دقیقی برای شیوع اخیر چاقی وجود ندارد، استفاده از نظریه ی تکاملی برای درک این چاقی شایع مفید به نظر می رسد. در زمان های گذشته که غذا کمیاب بود، زمان هایی که غذا فراوان می شد، توانایی به منظور استفاده از این مواد غذایی در دوران وفور نعمت و ذخیره ی انرژی در بدن، بدون شک امتیازی تکاملی در بین افراد مختلف محسوب می شد. در جوامع بی تحرک امروزی، دقیقاً عکس این مطلب به چشم می خورد. امروزه به دلیل وفور نعمت، افراد مقادیر زیادی غذاهای پرانرژی در دسترس دارند که بخورند، در حالی که به نسبت غذایی که می خورند بسیار کم ورزش می کنند. اگر چه بسیاری افراد استعداد چاقی دارند، تنها به دلیل کاهش فعالیت فیزیکی و داشتن رژیم های غذایی پرکالری که در جوامع امروزی به چشم می خورد است که چاقی همه گیر شده است. بخش قابل توجهی (بیش از 30 درصد) از جمعیت کشورهای ثروتمند جهان مبتلا به چاقی هستند که سلامت همه آنها در معرض خطر قرار دارد.

به علاوه ناهنجاری های خوردن هم می تواند منجر به چاقی شود. یکی از مهمترین این ناهنجاری ها پر خوری است که همان طور که از نامش پیداست، فرد مبتلا به این ناهنجاری، بسیار تمایل به خوردن غذا دارد. یکی از دلایل این نوع خوردن بیش از حد این است که فرد مبتلا با خوردن غذا سعی در کاهش نگرانی های خود دارد. به علاوه افراد مبتلا به پرخوری، اغلب توانایی تشخیص گرسنگی از سیری را ندارند. البته بسیاری از متخصصین تغذیه اعتقاد دارند که مفهوم گرسنگی و سیری را باید از کودکی به بچه ها آموزش داد و صرفاً کودک را مجبور به خوردن غذایی که میلی به آن ندارد، نکرد.

برخی تحقیقات نشان می دهد که چاقی در انسان ممکن است به دلیل عفونت های ویروسی هم حادث شود. حاملان AD-36 و AD-37 که حامل ویروس آدنو ویروس هستند، به عنوان عاملی برای چاق کردن حیوانات و همچنین محرک بافت چربی در انسان شناخته شده اند. البته هنوز شواهد کاملی وجود ندارد که نشان دهد حضور این ویروس در بدن خطر ابتلا به چاقی را افزایش می دهد.

علل اجتماعی

اگرچه بیشتر اوقات دلیل چاقی هر فرد مشخص است، اما درک این نکته که چرا وزن متوسط یک جامعه معین، اخیراً افزایش یافته است بسیار مشکل است. هر چند عوامل ارثی دلیل اصلی چاقی محسوب می شوند، اما این عوامل نمی توانند در مورد این که چرا یک ملت بیش از ملت دیگر گرفتار چاقی می شوند توضیحی ارائه نمایند.

بروز پدیده چاقی مخصوصاً در ایالات متحده آمریکا بسیار شایع شده است. در سال های بعد از جنگ جهانی دوم تا سال 1960م، متوسط وزن افراد افزایش یافت، اما باز هم افراد بسیار کمی مبتلا به چاقی بودند. در سال 1960، تمام مردم ایالات متحده آمریکا خوب غذا می خوردند و کسی گرفتار کم غذایی نبود، اما کسی هم اضافه وزن نداشت. در دو سه دهه پس از سال1980م، ابتلا به چاقی بسیار افزایش یافت، به طوری که امروزه عموم مردم نگران سلامتی افراد جامعه هستند.

تحقیقات نشان می دهد که سالانه 400.000 نفر به دلیل پیروی از رژیم های غذایی غلط و فاقد مواد مغذی و همچنین به دلیل ورزش کم و نداشتن تحرک کافی جان خود را از دست می دهند. اگر وضعیت به همین شکل ادامه یابد، در سال
2005م، این تعداد به 500.000 نفر افزایش خواهد یافت و رکورد تعداد کسانی که سالانه به دلیل مصرف سیگار می میرند را خواهد شکست. البته میزان چاقی در کشورهای دیگر بسیار کمتر از این مقدار است. پس از آمریکا، کانادا و پس از آن مردمان قاره اروپا بیشترین میزان چاقی را دارند. در کشورهای مصر و مکزیک هم اخیراً ابتلا به چاقی بسیار در حال افزایش است.

نظریه های زیادی در خصوص تغییرات به وجود آمده از سال 1980 که منجر به شیوع چاقی شده وجود دارد. بسیاری از محققین اعتقاد دارند که ترکیبی از عوامل گوناگون باعث این چاقی شده است:
ـ یکی از مهمترین عوامل چاقی در جوامع امروزی، کاهش قیمت غذاهاست. این امر به دلیل تولید انبوه مواد غذایی می باشد که ناشی از پیشرفت فناوری، کشاورزی گسترده و... است. به همین دلیل قیمت انواع فراورده های غذایی امروزه نسبت به هر زمان دیگری در تاریخ، ارزان تر شده است. قند و شیره ذرت، دو منبع اساسی کالری به دلیل وجود یارانه های تعیین شده از طرف دولت های آمریکا، بسیار ارزان قیمت هستند.

ـ روش های بازاریابی بسیار تغییر کرده است. از اوایل دهه 1980، تصمیم گرفته شد که کودکان را هدف تبلیغات تلویزیونی یا دیگر انواع تبلیغات قرار دهند. از همان زمان، تعداد تبلیغات تلویزیونی در مورد غذاهایی که معمولاً کودکان آنها را دوست دارند و حتی به جای غذا ترجیح می دهند این دسته مواد را مصرف کنند (از جمله انواع اسنک) بسیار افزایش یافت. البته شایان ذکر است که قسمت اعظم این تبلیغات به انواع شکلات و آب نبات و همچنین انواع غذاهایی که سریع آماده می شوند اختصاص یافت.

ـ تغییرات در قیمت روغن موتور و بنزین هم تأثیرات خود را داشته اند. برخلاف دهه1970م، امروزه می توان در تمام کوچه ها و خیابان ها به جای پیاده رفتن، با اتومبیل مسافت ها را پیمود؛ حتی اگر مسافت خیلی کوتاه باشد. به علاوه در اطراف بسیاری از خانه ها پارک یا پیاده رو به منظور ورزش یا پیاده روی وجود ندارد.

ـ یک دلیل دیگر، تغییراتی است که در نحوه کار کردن به وجود آمده. بسیاری افراد تمام روز کاری خود را پشت میز اداره یا پشت کامپیوتر می نشینند و کار خود را انجام می دهند، بدون این که تحرکی داشته باشند. در آشپزخانه ها هم وجود مایکروویو، سبب می شود که خانم ها غذاهای منجمد آماده و ناسالم از بیرون تهیه نمایند و تنها با اعمال تغییرات جزئی، این غذاها را آماده کنند. همچنین استفاده از انواع اسنک هم بسیار رایج شده است.

ـ یکی از مهمترین دلالیل اجتماعی چاقی، کار کردن هر دوی والدین در بیرون از منزل به منظور تأمین هزینه های زندگی می باشد. در این صورت، دیگر نه پدر و نه مادر در خانه نیستند که بتوانند به امور خانه رسیدگی نموده و مثلاً غذا تهیه کنند. به همین دلیل انواع غذاهای آماده و همچنین تعداد رستوران ها بسیار افزایش یافته است.

ـ زندگی شهرنشینی خود عاملی برای چاقی است. بسیاری از محققین اعتقاد دارند که زندگی شهرنشینی به دلیل کم تحرکی، ورزش ناکافی، صرف زمانی کوتاه برای پخت و پز و... خود عامل مهمی برای چاق شدن افراد به حساب می آید.

ـ از سال 1980، تعداد رستوران ها و همچنین غذاهایی که سریع آماده می شوند شدیداً افزایش یافته است. البته تعداد مصرف کنندگان غذاهای آماده هم خیلی زیاد شده است. از آنجا که قیمت غذاها هم پایین آمده می توان با پول کمتر غذای بیشتری خورد. به علاوه تولیدات غذا و تنوع آن هم همچنان رو به رشد است.

به خاطر داشته باشید که ورزش کردن و تحت رژیم غذایی لاغری بودن، ضرورتاً باعث تناسب اندام و غلبه بر چاقی نمی شوند. بسیاری از متخصصین تغذیه باور دارند که اینها خود عاملی برای چاقی به حساب می آیند. این مسئله به دلیل آن است که از یک طرف، بسیاری از رژیم های غذایی لاغری با شکست مواجه می شوند و در نهایت منجر به پرخوری و افزایش وزن هم می شوند. از طرف دیگر، بسیاری از کسانی که ورزش می کنند اما پس از مدتی ترکش می کنند، حتی ممکن است نسبت به زمانی که اصلًا ورزش نمی کردند هم چاق تر شوند.